Juli Zeh over de terugtrekking van Brosius-Gersdorf: "Een ontwikkeling die ik ongezond vind"

Hoe groot was volgens jou de invloed van rechtse media op het mislukken van haar kandidatuur? Naar mijn mening speelden de media als geheel een vrij grote rol in het mislukken van haar kandidatuur. Ik weet niet waarom de stemmen van de rede zo slecht werden gehoord. We moeten echt terugkeren naar een vorm van debat die gebaseerd is op neutrale informatieverspreiding via de media en burgers de mogelijkheid geeft hun eigen mening te vormen, in plaats van vooropgezette ideeën en meningen te presenteren als een uitnodiging om ze te accepteren of er boos over te worden. Dit laatste bevordert de teambuilding binnen de samenleving – het gaat steeds meer om "wij" en "zij".

Dit is wellicht een poging om weer een politiek thuis te vinden in het licht van de waargenomen desoriëntatie. Maar het voldoet niet aan de eisen van een democratische samenleving, die alle soevereiniteit beschouwt als behorend aan het volk en dus ook aan de informatieconsument. Het zou tijd zijn voor een enorme toename van het verantwoordelijkheidsgevoel op redacties, voorbij clickbait en andere digitale bedrijfsmodellen, die ik begrijp, maar die schadelijk zijn voor ons land.

Zou men niet ook kunnen zeggen dat de commotie rond Frauke Brosius-Gersdorf ook de groeiende publieke belangstelling voor het rechtssysteem van de Bondsrepubliek Duitsland weerspiegelt? Dat zou toch welkom zijn? Hoewel ik altijd graag positief denk, ben ik het op dit punt oneens. De groeiende belangstelling voor constitutionele rechtspraak is een symptoom van een tweeledige ontwikkeling die ik ongezond vind. Aan de ene kant wil men de politiek wettelijk geregeld zien om steeds meer zaken aan de democratische meningsvorming te onttrekken – volgens het motto: wat goed en juist is, moet in de grondwet worden vastgelegd en kan worden gecodificeerd, en politici hoeven het alleen nog maar uit te voeren, en de rechters zullen het dan controleren.

Op het eerste gezicht lijkt dit misschien een mooie utopie, maar bij nader inzien vertegenwoordigt het een verlies aan vertrouwen in het vermogen van de democratie om de beste langetermijnoplossingen te produceren die de sociale vrede bewaren. Het tweede spoor is de politisering van het recht – bijvoorbeeld de verkiezing van een constitutioneel rechter, die niet over een cultuurstrijd zou moeten gaan, maar over iemands professionele kwalificaties. Ook op andere gebieden zien we een tendens om juridische kwesties, bijvoorbeeld op het gebied van het zedenstrafrecht, te beschouwen tegen een zeer beladen politieke achtergrond, wat objectief juridisch werk vaak compliceert. Deze ontwikkelingen lijken mij symptomen van een verzwakking van de scheiding der machten, wat ik met zorg bekijk.

Wie kijkt naar de standpunten van Frauke Brosius-Gesdorf – over abortus, verplichte vaccinatie en pensioen tot 70 jaar – zou kunnen denken dat ze geen kandidaat was voor de SPD, maar voor de Groenen. Wat vindt u?

Bovenal denk ik dat we hooggekwalificeerde juristen nodig hebben voor het ambt, geen verlengstukken van politieke standpunten. De rechters van de Duitse constitutionele hoven hebben al decennia lang bewezen – en doen dat nog steeds – dat ze in staat zijn om juridische beslissingen te nemen, onafhankelijk van persoonlijke politieke standpunten. Dit is de ideale situatie, die we moeten eisen en waarop we moeten vertrouwen. In plaats van de constitutionele rechtspraak te gebruiken als een podium voor een vaak zeer oppervlakkig debat, wat mijns inziens vaak eerder dient voor infotainment dan voor een functionerende rechterlijke macht.

De tweede kandidaat voor het Federale Constitutionele Hof, mevrouw Kaufhold, lijkt ideologisch dichter bij links te staan dan bij de SPD. Ze adviseerde bijvoorbeeld Deutsche Wohnen & Co. Waarom draagt de SPD kandidaten voor die meningen vertegenwoordigen die nogal vreemd zijn aan de kern van de SPD?

Ik weet niet waarom de SPD deze kandidaten heeft gekozen, aangezien ik niet aanwezig was bij de besprekingen. Het is echter belangrijk om te begrijpen dat dit, zoals al vermeld, geen politieke functies zijn. Je moet proberen kandidaten te vinden die ten eerste professioneel gekwalificeerd zijn en ten tweede over wie verschillende partijen het eens kunnen worden. Gezien de overheersende meerderheid kun je niet zomaar iemand "kiezen" die je bevalt. Daarom moeten compromis en consensus mogelijk zijn met betrekking tot een specifieke benoeming. Ik ben er zeker van dat de SPD deze criteria in gedachten heeft gehouden bij de selectie van de kandidaten – en ze hebben zeker ook geprobeerd prioriteit te geven aan de promotie van vrouwen, wat grotendeels een maatschappelijke wens weerspiegelt.

We horen steeds vaker dat we in Duitsland te maken kunnen krijgen met Amerikaanse rechtssituaties. Deelt u deze zorg?

Tenminste wat betreft de politisering van de rechterlijke macht die ik net beschreef: ja. Dat baart mij ook zorgen. Je zou kunnen denken dat dat een goede zaak is; het is misschien grondwettelijk en maatschappelijk wenselijk. Maar ik ben opgegroeid in een systeem dat vooral waarde hecht aan de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht en de daadwerkelijke scheiding der machten, en ik beschouw dat nog steeds als een goed idee en een democratische waarde, die ik graag wil beschermen.

Als ons systeem geamerikaniseerd zou worden, zouden we dan niet ook openbare hoorzittingen van rechters van het Federale Constitutionele Hof nodig hebben, net als in de VS? O nee, alsjeblieft niet! Dan zou de neiging van het publiek om zich op te winden en zich te richten op individuen en hun meningen alleen maar toenemen. Mijn wens zou zijn om het tegenovergestelde te doen en te onthouden dat mensen die een positie bekleden, bijvoorbeeld in de rechterlijke macht, perfect in staat zijn om hun persoonlijke mening te scheiden van de behoeften van de zaak.

Natuurlijk zijn er grenzen waar politieke opvattingen zo openlijk zijn dat ze professionele kwalificaties vernietigen of op zijn minst schaden. Maar niet elk geval is zo extreem. De regel is dat talloze mensen in maatschappelijk verantwoordelijke posities er goed in slagen hun eigen verlangens en meningen te scheiden van de eisen van hun werk. Velen van ons vervullen deze taak al in ons persoonlijke, professionele en privéleven. Een leraar, een psycholoog, een dominee, en zelfs gewoon een moeder en vader – allemaal, als ze een zekere mate van macht hebben en beslissingen nemen, zouden ze een zekere afstand tot zichzelf moeten bewaren en niet proberen hun persoonlijke ideeën koste wat kost door te drukken. En dat lukt ons, of in ieder geval de meesten van ons! Het zou voor mij belangrijk zijn om dit op alle vlakken te erkennen en te bevorderen. Het is een belangrijke stap in de terugkeer naar objectiviteit.

De rechtersposities bij het Federale Constitutionele Hof worden nog steeds bekleed door de CDU, SPD, Groenen en FDP. Waarom mogen Links en AfD geen rechters nomineren, terwijl ze zo'n brede publieke steun genieten?

Enerzijds is dit het gevolg van het idee van de AfD om een firewall te creëren die samenwerking met de AfD verbiedt – in de hoop deze partij buiten de politieke arena te houden. Anderzijds bestaat in veel commissies de angst dat de hierboven beschreven scheiding tussen persoonlijke politieke opvattingen en professionele eisen niet zal werken als iemand extreme standpunten inneemt.

Vindt u dat dat klopt?

In hoeverre de firewall daadwerkelijk werkt, en in hoeverre de bezorgdheid over moeilijker werk in de commissies als kandidaten van de Linkse Partij of AfD worden of zouden worden opgenomen, ligt uiteindelijk buiten mijn macht, omdat het antwoord daarop speculatief is. Wat echter in de staatsgrondwettelijke hoven van sommige staten heel duidelijk wordt, is dat als een tweederdemeerderheid in het staatsparlement nodig is om een rechter te kiezen, men al snel voor de trieste keuze staat tussen een totale blokkade van het systeem of samenwerking met de AfD of de Linkse Partij. Als ik zelf iets zou mogen voorstellen, zou het eerder in de richting gaan van het aanpassen van de verkiezingsprocedure voor deze rechterlijke ambten. Naar mijn mening zou er een tweede of derde stemronde moeten komen waarin beslissingen met een gewone meerderheid kunnen worden genomen, want anders is het onwaarschijnlijk dat we op de middellange termijn aan dit dilemma ontkomen.

U bent rechter bij het Constitutionele Hof van de deelstaat Brandenburg. Als u genomineerd zou worden voor het Federale Constitutionele Hof, zou u die dan aanvaarden?

Ik zou het als een grote eer beschouwen en moeite hebben met de beslissing, omdat ik een diep gevoel van dankbaarheid voel jegens ons land en me geroepen voel om iets terug te doen door mijn inzet wanneer ik kan. Maar uiteindelijk zou ik de nominatie afwijzen, omdat het zou betekenen dat ik mijn artistieke werk volledig zou opgeven. Zelfs rechters van het Constitutionele Hof van de deelstaten moeten keihard werken en worden daar helaas niet eens voor betaald, afgezien van een onkostenvergoeding – we werken allemaal op vrijwillige basis. Bij het Federale Constitutionele Hof is de werkdruk veel hoger; je kunt dat niet naast een andere baan doen.

Wordt de democratie in Duitsland instabiel? De democratie in Duitsland zou in de toekomst instabiel kunnen worden als we niet snel begrijpen dat een democratie onder andere twee ingrediënten nodig heeft: Ten eerste een zekere bereidheid tot compromissen en consensus, en niet de neiging om zich te onderscheiden en zich boven anderen te verheffen door bijzonder stellig gepresenteerde standpunten. Ten tweede het vertrouwen dat andere mensen altijd net zo redelijk en onredelijk, dom en slim zijn als jijzelf. Met andere woorden: meer gemeenschapszin en minder narcisme op alle fronten zijn nodig om onze democratie stabiel te houden. Dit geldt zelfs bij de meest intense meningsverschillen, die alleen duurzaam kunnen worden uitgevochten met objectieve argumenten en niet met de methoden van een mediaworstelwedstrijd.

Heeft u feedback? Schrijf ons! [email protected]